Brojni pokreti nastali u umetnosti 19. i 20. veka međusobno su isprepletani, a jasno je uočljiv i njihov direktan uticaj na savremeni grafički i veb dizajn, pa i na dizajn enterijera, arhitekturu i industrijski dizajn.
Među njima su impresionizam, ekspresionizam, kubizam, futurizam, Art nouveau, Art deco, konstruktivizam, dadaizam i drugi avangardni pravci, kao i Bauhaus, apstraktni ekspresionizam, minimalizam, pop art, konceptualna umetnost i brojni drugi pokreti.
Ovom prilikom predstavljamo vam glavne odlike modernih umetničkih pravaca najznačajnijih za razvoj dizajna kroz istoriju.
Art nouveau
Praveći otklon od dotadašnjih umetničkih pravaca, Art nouveau je nastao iz želje za modernizacijom umetnosti, a u sklopu toga i sa ciljem stvaranja inovativnog pristupa grafici. Na prekid sa istorijskim stilovima ukazuje i sam naziv pokreta, koji u prevodu sa francuskog jezika znači nova umetnost.
Ovaj umetnički stil stavljao je akcenat na elegentne crte i vešto uklopljenu kompoziciju, naglašavajući linearne konture mnogo više nego boje. Tonovi na slikama rađenim u stilu Art nouveau najčešće predstavlaju prigušene nijanse oker, zelene, smeđe i plave.
Cilj ovog pravca bio je da se ukine tradicionalni jaz između takozvane visoke umetnosti – slikarstva i vajarstva – i onih, takoreći, običnih umetničkih oblika.
Francuski umetnik Anri de Tuluz-Lotrek bio je vodeća figura ovog umetničkog pravca. Posvećen izradi plakata, prvenstveno za pozorišne predstave u pariskim pozorištima, Tuluz-Lotrek je još devedesetih godina 19. veka podigao značaj postera – od efemerne grafičke forme do umetničkog dela.
Drugi značajan umetnik bio je Artur H. Makmurdo na koga je veliki uticaj imao tadašnji stil engleskog dizajna. Ipak, Makmurdov izraženi osećaj slobode kojim odiše svaki njegov pokret na platnu ili u drvorezima koje je često pravio, kao i upotreba apstraktnih oblika i eksperimentisanje sa naturalističkim i floralnim oblicima, jasno su definisali ovog umetnika kao pripadnika pokreta Art nouveau. Makmurdo je bio poznat i po kreativnoj primeni negativnog prostora u svojim radovima, što je u velikoj meri uticalo na kasniji razvoj takvog pristupa u dizajnu.
Konstruktivizam
Kao avangardni umetnički pokret, konstruktivizam je nastao u Rusiji 1913. godine, a njegovi začetnici bili su umetnici Aleksandar Rodčenko i Kazimir Maljevič, koji je svoju formu konstruktivizma zapravo nazvao suprematizam. Značajne uloge u razvoju ovog pravca aspstraktne umetnosti imali su i Vladimir Tatlin, El Lisicki i Naum Gabo, dok je u arhitekturi ovaj stil najviše primenjivao Le Korbizje.
Naziv pravca ukazuje na to da se umetničko delo na neki način konstruiše, odnosno postepeno gradi, a struktura nastaje slaganjem i nadogradnjom odabranih elemenata. Konstruktivisti su za „gradivne elemente” koristili jednostavne geometrijske oblike, poput kruga, trougla, kvadrata i linije, koje su zatim bojili tako da uzajamnim delovanjem stvaraju određenu tenziju unutar slike.
Rodčenko je u tom stilu kreirao brojne logoe i plakate koji su postali poznati širom sveta kao izuzetni primeri grafičkih rešenja, veoma inovativnih za vreme u koje su nastali. Na njima se jasno vidi pažljiv odabir fontova, jedinstven pristup tipografiji i vešto konstruisana kompozicija.
Sa druge strane, Maljevič je želeo da deobjektivizuje stvarnost i ogoli umetnost na suštinu izraženu osnovnim oblicima. Zato je 1913. godine započeo stvaranje serije od 39 slika sa geometrijskim oblicima koju je u celosti predstavio 1915. godine u Petrogradu (današnjem Sankt Peterburgu) na izložbi pod nazivom 0.10 Poslednja futiristička izložba. Slika Crni kvadrat na beloj pozadini iz te serije postala je zaštitni znak Maljevičeve umetnosti, ali i simbol suprematizma, kao jedinstvene forme konstruktivističkog pravca.
Naum Gabo je napustio Sovjetski Savez i preneo uticaj konstruktivizma u Nemačku, Francusku, pa i SAD, dok je slikar, grafičar i tipograf El Lisicki imao snažnog uticaja na razvoj holandskog pravca De stijl.
De stijl
De stijl je umetnički pravac poznat i kao holandski modernizam. Nastao je 1917. godine pod uticajem slikara i likovnog kritičara Tea van Dusburga, a posebno se razvijao kroz radove slikara i teoretičara umetnosti Pita Mondrijana.
Mondrijan je u svetu umetnosti poznat po svojim slikama, koje je najčešće nazivao kompozicijama, a koje su nastale po uzoru mreže ili rešetke (eng. grid). Njegove radove, kao i druga dela stvorena u sklopu ove umetničke grupe, odlikuje asimetrija, upotreba pravih linija koje se seku pod pravim uglom i korišćenje isključivo osnovnih boja – crvene, žute i plave, uz dodatak crne i bele. Na taj način, želeo je da postigne čistu apstrakciju, svodeći sve na suštinsku formu.
Pravac De stijl, čiji naziv u prevodu sa holandskog znači stil, često se opisuje kao modernistički pokret koji je pokušao postići estetsku ravnotežu kroz jednostavnost i apstrakciju.
Direktan uticaj Mondrijanovih radova i pokreta De stijl na savremeni grafički i veb dizajn kristalno je jasan, jer danas u velikoj meri preovladavaju kreativna rešenja zasnovana upravo na uzoru (zamišljene) mreže.
Bauhaus
Dovoljno je samo pomenuti imena umetnika kao što su Vasilij Kandinski, Paul Kle, Laslo Moholji-Nađ, Jozef Albers, Johanes Iten, Marsel Brojer, Oskar Šlemer ili Georg Muha, koji su bili predavači u Bauhausu, da se stekne utisak o značaju ove jedinstvene škole arhitekture, dizajna i primenjenih umetnosti, koja je u Nemačkoj funkcionisala u periodu od 1919. do 1933. godine.
Osnovana je od strane arhitekte Valtera Gropijusa, koji je već u manifestu Bauhausa naveo i osnovni princip po kom će nastajati kreativni radovi u školi – funkcionalnost određuje formu.
Sa idejom objedinjavanja različitih umetničkih praksi, Bauhaus je akcenat stavljao na masovnu proizvodnju zasnovanu na jedinstvenim dizajnerskim rešenjima profesora i studenata. Kao simbol nemačkog modernizma, Bauhaus je vrlo brzo prerastao u jedan od najuticajnijih umetničkih pokreta 20. veka.
Najviše je doprineo razvoju industrijskog dizajna, ali veliki značaj imao je i za razvoj tipografije, dizajna logoa i upotrebe geometrijskih oblika u grafičkom dizajnu.
Joj jedna od važnih odlika Bauhausa bio je i inovativan pristup kompoziciji, uz isticanje da nema potrebe da preteranim ukrašavanjem ili dodavanjem bespotrebnih elemenata. Njihov cilj bio je takozvani organski dizajn, koji ističe prirodna svojstva upotrebljenih objekata, prečišćenu formu i funkcionalnost.
Dadaizam
Dadaizam bi se mogao nazvati suštinom avangarde u umetnosti, ali i u grafičkom dizajnu. Ako pogledamo bilo koji od žurnala, manifesta ili postera iz vremena dade, neosporno uviđamo da su umetnici ovog pravca pridavali ogroman značaj vizuelnoj komunikaciji i da je grafički izraz imao zaista velik uticaj na razvoj identiteta ovog pravca.
Jedistvene grafičke kompozicije, nesvakidašnji fontovi, futuristička tipografija, asptraktne figure, ali i inovativan pristup kolažu, fotomontaži, upotrebi beline, rasporedu slova i razmaku između redova – samo su neke od odlika dadaističke estetike.
Buntovni karakter umetnika dade, pa i samog pokreta nastalog kao izraz odbojnosti prema razaranjima koja je doneo Prvi svetski rat, posebno dolazi do izražaja u grafičkim radovima, budući da su na taj način izražavali subverzivnu prirodu svojih dela.
Pored Maksa Ernsta, Kurta Švitersa, Hane Hok, Marsela Dišana i Hansa Arpa, jedan od vodećih umetnika ovog pokreta bio je i Tristan Cara, koji je u svojim tekstovima često isticao suštinu dadaizma.
„Dada je život, dada je sloboda, dada je tačka susreta svih kontradikcija… Dada je vrhunska religija istine i istinskih osećanja… Dada će se uvući u vaše misli, ali samo tamo gde konvencionalno razmišljnje nije prisutno.”
Iz teksta Tristana Care pod nazivom Predavanje o dadi iz 1922. godine
Dada je nesumnjivo imala uticaj na brojne umetnike koji su stvarali u to vreme, pa i decenijama kasnije, a doprinela je i izgradnji jedinstvenog stila kod brojnih dizajnera širom sveta.
Grupa CoBrA
Naziv ove umetničke grupe nastao je od početnih slova gradova odakle su umetnici koji su je osnovali – Kopenhagen, Brisel i Amsterdam. Iako je CoBrA nastala 1949. godine i kao jedinstvena grupa nije potrajala duže od četiri godine, njeni osnivači, među kojima su umetnici Karel Apel, Asger Jorn, Konstant, Kristijan Detremont i drugi, nastavili su blisko da sarađuju i mnogo godina posle toga.
Zajedničke odlike umetnika-osnivača ovog pokreta jesu interesovanje za dečju umetnost, te i njihovi brojni crteži deluju detinjasto, apstraktno, šareno i mnogi bi rekli – nesavršeno. Ali, upravo su nesavršenost, sloboda izraza, apstrakcija i eksperiment bili glavni atributi radova članova grupe CoBrA, o čemu svedoči i njihov manifest.
„Rad eksperimentalnih umetnika je slika u ogledalu za promene u opštoj percepciji lepote.”
Iz manifesta grupe CoBrA, odštampanog 1949. godine u časopisu Reflex
Kada je reč o uticaju ove umetničke grupe na razvoj dizajna, iako je svako od umetnika imao specifičan pristup i doprinos kroz razvoj ilustracije, inovativnih paleta boja ili ručno crtanih skica, posebnu pažnju zavrđuje belgijski umetnik i pesnik Kristijan Detremont. Glavnu ulogu u njegovoj umetnosti imaju reči, stihovi, rukom pisana slova i kreiranje fontova nalik kaligrafiji ili arapskom pismu.
Zanimljivi su njegovi radovi koje je nazivao logogramima, a koji često predstavljaju sistem reči i simbola i na jednom mestu objedinjuju specifičan stil pisanih slova i stihove koji ih prate i bliže određuju njihovo značenje. Detremont ih je opisivao kao „slike o rečima i reči o slikama”.
Švajcarski stil
Švajcarski stil razvili su vizuelni umetnici i dizajneri iz Švajcarske, među kojima su najpoznatiji Ernst Keler, Teo Balmer i Maks Bil, sa osnovnom idejom da dizajnersko rešenje treba da bude pregledno, čitljivo i objektivno.
Vrlo brzo, međutim, stil je prevazišao granice ove zemlje i postao popularan širom Evrope, pa i sveta. Promenio je čak i naziv, mada je i dalje veoma dobro poznat po prvobitnom imenu, ali naziva se i međunarodnim tipografskim stilom (eng. international typography style). Zašto? Zato što što je akcenat na kreiranju i razvoju jedinstvenih fontova, kao i na specifičnoj primeni tipografije.
Dokaz da je švajcarski stil bio popularan i na drugom kraju planete jeste i japanski umetnik i dizajner Šigeo Fukuda, koji je inspiraciju za svoje radove nastale tokom 1950-ih pronašao upravo u filozofiji međunarodnog stila, koja oslikava modernističke i konstruktivističke ideale. Autentična potraga za jednostavnošću ono je što je Fukudu najviše privuklo i zbog čega je odlučio da u svojim radovima istakne detalje, rafinisanu i jasnu strukturu, inovativno pismo i jedinstvenu tipografiju.
Osim specifičnih fontova, među kojima je najpoznatiji font Helvetica, grafička rešenja dizajnirana u međunarodnom tipografskom stilu odlikuje i pozicioniranje sadržaja unutar polja zamišljene mreže (eng. grid) i česta upotreba geometrijskih oblika, što je rezultat uticaja konstruktivizma i pokreta De Stijl, koji su u velikoj meri inspirisali ovaj pravac u dizajnu.
Jedan od savremenih vizuelnih umetnika koji vešto koristi švajcarski stil u svojim radovima jeste i američki grafički dizajner Majk Džojs, kreator serije plakata pod nazivom Swissted.
Pop art
Nastao tokom 1960-ih godina u Americi, kao rezultat želje da se zamagle granice između visoke umetnosti i popularne kulture, pop art je pravac za koji je teško pronaći oblast umetnosti i dizajna na koji nije imao izrazit uticaj.
Na sam pomen naziva ovog pravca, prva asocijacija je, naravno, Endi Vorhol, a odmah za njim i Roj Lihtenštajn i Džejms Rozenkvist, kao začetnici i istaknuti predstavnici pop arta. Ne možemo, međutim, da ne pomenemo i apstraktne ekspresioniste Roberta Raušerberga i Džaspera Džonsa, čiji su radovi direktno uticali na razvoj ovog popularnog pravca u umetnosti.
Razlika je u tome što su umetnici apstraktnog ekspresionizma izražavali lični negativni doživljaj sveta oko sebe, dok umetnici pop arta pronalaze tragove nezadovoljstva u komercijalizciji kulture, marketingu, medijskoj propagandi, holivudskoj industriji i, uopšteno, u slikovitom predstavljanju stvarnosti. Svoje viđenje takve realnosti izražavali su u svojim delima.
Jedinstveni Vorholovi portreti Merilin Monro, Džona Lenona i Elizabet Tejlor iz šezdesetih godina 20. veka postali su ikone pop kulture, ali i doveli do velikog broja primera primene takvog stila u delima umetnika i dizajnera.
Brojni su i omoti muzičkih izdanja, pa i korice časopisa i knjiga dizajnirani u tom stilu, a interesovanje za takav pristup ne jenjava ni danas. Odlikuju ga i odvažne kombinacije boja, slike u stilu kolaža i upotreba svakodnevnih predmeta kao umetničlkih objekata, što je takođe započeo Vorhol svojim prikazom konzerve za supu proizvođača Campbel.
U takvom stilu nastale su i minimalističke fotografije savremenog meksičkog umetnika Paula Fuentesa, koji po njima postao poznat širom sveta.
Uticaj pop arta vidljiv je i u veb dizajnu i brojni su primeri vebsajtova koji su kreirani u ovom stilu.
Bila je ovo kratka tura kroz istoriju umetnosti i dizajna koju smo vam ovom prilikom pripremili. Nadamo se da ste uživali i da ste imali priliku i da naučite nešto novo. Podelite svoje utiske sa nama u komentarima ispod teksta.
